Nếu là người yêu điện ảnh châu Á, chắc chắn mọi người đều xem thập niên 90, đặc biệt là giai đoạn sau, là thời kỳ nền điện ảnh châu Á cho ra đời những tác phẩm sáng tạo và nghệ thuật nhất. Sau thời gian kéo dài từ thập niên 70 và 80 của sự pha lẫn nghệ thuật làm phim phương Đông và văn hoá phương Tây, thập niên 90 là sự vươn lên mạnh mẽ hơn của những nhà làm phim châu Á. Từ thể loại hành động với Hard Boiled của Ngô Vũ Sâm, kịch tính với The Mission của Đỗ Kỳ Phong, kinh dị với The Audition của Takashi Miike, cho tới thể loại hài kịch chứng kiến đỉnh cao của Châu Tinh Trì. Tất cả đều cho thấy một bộ mặt sáng tạo của điện ảnh châu Á.
Dù vậy, thể loại chính kịch lại không có nhiều những tác phẩm nổi trội về mặt sáng tạo. Chungking Express là một trong những tác phẩm đáng kể nhất của thể loại này. Tương tự như những nhà làm phim nghệ thuật khác, Vương Gia Vệ mang đến rất nhiều điều mới lạ và phong cách đặc trưng riêng cho Chungking Express, những gì mà cho đến nay vẫn được xem là một trong những vẻ đẹp rất đáng ngưỡng mộ của nghệ thuật phương Đông.
Với Chungking Express, điện ảnh thật sự là một môn nghệ thuật.
Vì nghệ thuật là sáng tạo và khi một bộ phim ra đời ở những năm cuối của thế kỷ, đó nên là một nghệ thuật vượt khỏi khuôn khổ và mang tính hiện đại. Bắt đầu với cốt truyện, Chungking Express sử dụng cấu trúc chia đôi, một cốt truyện cho hai câu chuyện khác nhau. Khác với cấu trúc phim lồng phim, hai câu chuyện của Chungking Express dù chia sẻ chung một bối cảnh là tiệm ăn nhanh Midnight Express, nhưng những nhân vật và mối quan hệ của họ lại không có điểm liên quan.
Câu chuyện thứ nhất kể về một anh chàng cảnh sát 223 và một nữ tội phạm ma tuý bí ẩn với mái tóc vàng. Cả hai người đều có tâm trạng buồn, một người vừa chia tay bạn gái, người kia thì đang bị truy lùng, họ vô tình gặp nhau, và vô tình chia sẻ nỗi cô đơn.
Câu chuyện thứ hai kể về anh chàng cảnh sát khác, cảnh sát 663 và cô ngàng Faye làm việc tại quán ăn nhanh Midnight Express. Cảnh sát 663 hằng ngày đến Midnight Express để mua thức ăn cho bạn gái của mình, và khi Faye vô tình gặp anh, cô phải lòng anh.
Hai câu chuyện, bốn nhân vật, và bốn nỗi cô đơn. Vương Gia Vệ được mệnh danh là đạo diễn của châu Á vì ông hiểu tình cảm của người phương Đông, nó nhút nhát, tế nhị, và đâu đó là hão huyền. Vẻ đẹp của Chungking Express nằm ở chỗ câu chuyện đơn giản, không nhiều nút thắt, nhưng lại nói lên rất nhiều về phương diện tình cảm, những tâm tư, những hy vọng của người phương Đông, điều mà sau này được Vương Gia Vệ thể hiện hoàn hảo trong tác phẩm In The Mood for Love. Trong mỗi câu chuyện, những cặp đôi gặp nhau, nhưng họ không thổ lộ, họ không đến với nhau.
Với cảnh sát 223 và nữ tội phạm, hai người gặp nhau tại quán bar khi cùng muốn uống say để quên đi nỗi cô đơn, và quyết định về cùng nhau. Họ dành cả đêm theo cách riêng biệt: nữ tội phạm ngủ gục đi, còn anh chàng cảnh sát 223 ăn khoai tây chiên, burger, salad, và xem phim cả tối. Họ không ôm nhau để chia sẻ nỗi cô đơn. Họ không trò chuyện, và trước khi nữ tội phạm thức dậy, cảnh sát 223 quyết định giặt giày cao gót giùm cô, vì anh nhớ mẹ anh từng nói rằng người phụ nữ đẹp luôn nên mang một giày đẹp. Và rồi họ không còn gặp nhau nữa.
Với cảnh sát 663 và Faye, sau khi bạn gái cũ của anh gửi Midnight Express giao lại cho anh chìa khoá nhà, Faye bắt đầu quan tâm anh mỗi ngày. Mỗi buổi trưa, Faye giả vờ đến quán cơm anh thường ăn, và lẻn vào nhà anh, dọn dẹp, trang trí, và thậm chí là sửa sang lại căn nhà nhỏ. Cô không thổ lộ, và khi cảnh sát 663 quyết định hẹn hò với cô, cô lại quyết định rút lui.
Tình cảm phương Đông luôn như vậy, đau khổ và khó khăn khi yêu nhau không là gì so với những vách ngăn khi mới bắt đầu. Mỗi nhân vật đều bị ám ảnh bởi nỗi cô đơn, nỗi thất vọng, và nỗi sợ phải tiến tới trong chuyện tình cảm. Khi cảnh sát 223 chia tay bạn gái vào ngày 1 tháng 4, anh quyết định mỗi ngày sẽ mua một hộp dứa ăn liền (vì bạn gái anh thích dứa) trong suốt một tháng, và nếu tới hộp dứa cuối cùng mà hai người không thể quay lại, anh sẽ coi như tình yêu của họ đã hết hạn, giống như hạn sử dụng trên mỗi hộp dứa vậy.
Khi chia tay bạn gái, cảnh sát 663 dù luôn thể hiện mình là người cứng rắn, tỉnh táo, nhưng mỗi khi ở nhà, anh lại nói chuyện những đồ vật trong nhà, chăm sóc mỗi thứ của như tất cả cũng buồn theo mối tình của anh. Anh phơi khăn và khi bị mưa ướt, anh lại dỗ dành cái khăn rằng đừng khóc theo anh.
Mỗi ngày âm thầm lẻn vào căn nhà của cảnh sát 663 là một ngày tận hưởng của Faye. Cô mang theo CD bài hát khi hai người lần đầu gặp nhau, và vừa dọn dẹp, vừa nhảy theo nhạc. Cô mua cá, mua gối, chăn thay cho anh. Cô treo hình lúc nhỏ của anh lên gương. Và cô dùng kính lúp để xem xem trên giường của anh có một sợi tóc con gái nào không. Dù âm thầm, nhưng cô vui và hạnh phúc với mỗi giây phút như vậy.
Dù những chi tiết như vậy là rất sáng tạo và rất mới trong thể loại chính kích vốn sướt mướt và chậm chạp, nhưng tôi nghĩ rằng bất cứ khán giả nào, nhất là người phương Đông, đều cảm thấy đồng cảm. Đồng cảm với những đau khổ triền miên, với những giới hạn trong một mối quan hệ, và với cả những hy vọng cao xa về một mối tình mới.
Những gì Vương Gia Vệ thể hiện là rất mới trong một câu chuyện tình cảm. Nó mang tính hiện đại trong cấu trúc và cách tiếp cận câu chuyện, vì cả hai câu chuyện đều ngắn chứ không dài lê thê như những câu chuyện tình cảm khác, nhưng lại mang lại rất nhiều cảm xúc đẹp cho người xem, dù đó là cảm xúc buồn hay vui. Khi xem phim, người xem sẽ cảm giác rằng câu chuyện cực kỳ đơn giản. Vương Gia Vệ thật ra chỉ viết câu chuyện thứ hai trong vòng một ngày. Sự đơn giản đạt được là nhờ vào việc viết nhân vật dựa trên văn hoá, và từ văn háo ông tạo ra những suy nghĩ và hành động tương xứng.
Những ai thường chú trọng vào vẻ đẹp điện ảnh, như bản thân tôi, đều cho rằng Chungking Express là món quà vô giá cho đôi mắt, và tôi đồng ý. Khác với những phong cách hình ảnh Hong Kong chịu nhiều ảnh hưởng của điện ảnh Pháp lúc bấy giờ, Chungking Express sử dụng tông màu nổi đặc trưng của Vương Gia Vệ, cut chậm, và góc quay rộng thay vì tập trung vào chi tiết hay phóng gần vào gương mặt nhân vật. Đầu phim, người xem sẽ bất ngờ với cách quay nhanh và rung mờ, và tương tự với những cảnh rượt đuổi. Thêm vào đó, nhờ cách sử dụng tông màu nổi, Hong Kong hiện lên thật mới và hiện đại với ánh đèn nhiều màu sắc.
Nhưng giống như những tác phẩm khác của Vương Gia Vệ, thứ đẹp nhất trong phim chắc chắn phải là nhân vật. Bằng cách này hay cách khác, ông luôn tìm được hình ảnh đẹp nhất và tận dụng được diễn xuất nhất. Đôi khi đó là góc quay từ trên xuống, hoặc từ dưới lên, đôi khi đó là phong cách hình ảnh lồng hình ảnh, đôi khi đó là việc sắp xếp nhân vật vào bối cảnh bó hẹp xung quanh, hoặc khung hình tuyệt đẹp bằng việc sử dụng một lớp mưa nằm giữa nhân vật và người xem.
Với Vương Gia Vệ, làm phim chưa bao giờ là sắp xếp trường quay với đầy đủ đạo cụ ánh sáng, âm thanh là tốt. Ông lựa chọn rất kỹ. Lấy ví dụ như ánh sáng và màu sắc. Cá nhân tôi rất thích cách ông sử dụng ánh sáng từ phía sau và hai bên nhân vật để làm nổi bật diễn xuất trên mỗi gương mặt. Và ông lựa chọn rất kỹ. Với những khung cảnh nhân vật nhìn say đắm một người, hay hai người lần đầu gặp mặt, ông sẽ để ánh sáng trắng mạnh, nhằm tạo ra một không khí tích cực và đầy hy vọng. Tuy nhiên, điều thú vị là, ông rất đa dạng. Với phân cảnh cảnh sát 223 cố gắng gọi điện cho bạn gái cũ, đó là một cảnh buồn, nhưng ông vẫn để ánh sáng trắng mạnh phía sau. Vì ông muốn nói lên rằng mỗi lần thất vọng như vậy, cảnh sát 223 như trông chờ một điều tích cực hơn, một cơ hội mới. Với phân cảnh Faye vào căn nhà của cảnh sát 663 để trang trí, dù có âm nhạc, dù cô nhảy múa, dù cô tận hưởng, ông lại để ánh sáng nhẹ và trầm, vì ông biết rằng mỗi ngày dù Faye hạnh phúc được chăm sóc cho người cô yêu, trong lòng cô vẫn cảm thấy một nỗi cô đơn và nỗi buồn vì có lẽ cơ hội sẽ không bao giờ tới. Và sự thật là cảnh sát 663 vẫn còn đang mộng mị dỗ dành những đồ vật mà không chú ý rằng ngôi nhà của mình được chăm sóc. Đỉnh điểm của nghệ thuật lựa chọn hình ảnh của Vương Gia Vệ phải kể đến cảnh khi cảnh sát 223 và nữ tội phạm gặp nhau tại quán bar. Ông chọn tông màu vàng trầm, tối. Sắc vàng trầm thể hiện một chút tích cực và một tia hy vọng nhỏ cho một sự gặp gỡ mới. Nhưng vì là ánh sáng tối và nhẹ, cộng với gương mặt buồn và mệt mỏi của hai nhân vật, chúng ta có thể thấy rõ họ vẫn còn điều gì đó ngăn cách.
Bên cạnh hai cái tên huyền thoại như Lâm Thanh Hà và Lương Triều Vỹ, Chungking Express có thêm hai gương mặt mới lúc bấy giờ là Kim Thành Vũ và Vương Phi. Tôi rất thích phong cách diễn nhiều góc khuất của Lâm Thanh Hà và Lương Triều Vỹ. Với Lâm Thanh Hà là hình ảnh một nữ tội phạm tuy cứng rắn, gai góc, nhưng cũng có những lúc cô yếu mềm và tuyệt vọng. Với Lương Triều Vỹ là hình ảnh một anh chàng cảnh sát tuy lạnh lùng với Faye, khó gần, nghiêm chỉnh, nhưng lại điên dại vì thất tình, và chìm sâu vào quá khứ.
Lâm Thanh Hà và Lương Triều Vỹ tuy có diễn xuất già dặn hơn, nhưng sự nhẹ nhàng của họ vẫn mang nét năng động và trẻ trung cho cả phim. Đương nhiên, những điều đó cũng được tạo nên nhờ công lớn của Kim Thành Vũ và Vương Phi. Thật lạ lùng khi xem lại giai đoạn đầu sự nghiệp của Kim Thành Vũ, một trong những diễn viên tài năng bậc nhất của điện ảnh châu Á. Nhưng dù Chungking Express chỉ là bộ phim thứ hai trong sự nghiệp của anh, phim đã cho thấy một Kim Thành Vũ hoà hợp tốt với cách làm phim nghệ thuật, điều mà sau này đã tạo cơ hội cho anh làm việc với những đạo diễn tài năng nhất. Cách diễn của anh có chiều sâu, nặng về những chi tiết cảm xúc. Dù ở giai đoạn sớm của diễn xuất, anh vẫn có khả năng thể hiện một kẻ si tình nhưng đáng thương, một kẻ khờ dại nhưng lãng mạn. Vào ngày cuối cùng của tháng tư, anh đã ăn hết tất cả những hộp dứa ăn liền.
Gây bất ngờ nhất có lẽ là Vương Phi. Cô mang đến sự tươi trẻ cho nhà làm phim vốn nổi tiếng bởi cách khắc hoạ những giá trị phương Đông xưa cũ. Cô mang đến sự hiện đại bằng cách diễn phóng khoáng, thoải mái. Với Vương Phi, tình yêu của Faye, cũng như của bất kì cô gái trẻ nào, rất năng động, tự do, và can đảm. Những diễn viên còn lại đã làm rất tốt phần việc mang đến một bộ phim tình cảm sâu sắc, lãng mạn, và Vương Phi đã thổi một làn hơi nóng vào Chungking Express, biến nó trở nên sôi nổi hơn, kích thích hơn, và cũng đáng yêu ngộ nghĩnh, giống như bài hát chủ đề của phim do cô thể hiện. Với diễn xuất như vậy, thật đáng tiếc khi sau đó Vương Phi trở thành diva trong làng âm nhạc thay vì tiếp tục diễn xuất nhiều hơn.
Như đã đề cập từ đầu, Chungking Express là một ví dụ về sự vươn lên của những nhà làm phim châu Á vào cuối thế kỷ trước. Dù Vương Gia Vệ đã là cái tên lớn trong dòng phim nghệ thuật, Chungking Express vẫn cho thấy nỗ lực rất lớn của đạo diễn tên tuổi. Khả năng đưa ra những lựa chọn, từ cốt truyện sáng tạo, đến phong cách hình ảnh chọn lọc, và nâng niu tài năng của những diễn viên có khả năng thực thụ, thể hiện sự cống hiến nhiều của ông cho điện ảnh. Vấn đề duy nhất của Chungking Express có lẽ là việc phim không thật sự nổi trội như những tác phẩm khác, như In The Mood For Love hay Happy Together. Với khán giả xem phim để giải trí, Chungking Express có lẽ sẽ là thử thách cho họ vì cốt truyện chia đôi, hình ảnh khác biệt. Và sau đó mọi người sẽ lại cảm thấy tức giận hơn vì rốt cuộc các nhân vật chẳng đến với nhau hay có một cái kết đẹp.
Nhưng điện ảnh không được tạo ra để nói vể cái kết, điện ảnh được tạo ra để kể một chuyến phiêu lưu, một hành trình, và như mọi môn nghệ thuật khác, điện ảnh là cuộc sống, và đương nhiên chúng ta đều muốn tận hưởng hành trình, thay vì nghĩ về đích đến.
# 